Na szczycie listy najpopularniejszych roślin zdobiących nasze domy i ogródki, zaraz obok roślin kwitnących i zielonych, znajdują się zioła. Mają piękne, często intensywnie pachnące liście i gałązki, a nierzadko także kwiaty i doskonale radzą sobie zarówno posadzone bezpośrednio w glebie, jak i w skrzynce lub doniczce. Ich przewagą nad pozostałymi roślinami ozdobnymi jest możliwość zastosowania nie tylko jako dekoracja, ale również jako przyprawa w kuchni. Rodzime i egzotyczne zioła mogą nam zastąpić suszone, sklepowe mieszanki przypraw. Większość z nich może z powodzeniem rosnąć w ogrodzie, na tarasie, balkonie, a nawet na kuchennym parapecie.
Najpopularniejsze zioła ogrodowe
Zioła podobnie jak wiele innych roślin, dzielą się na jednoroczne i wieloletnie. Nie jest trudno się domyślić, że łatwiejsze w uprawie będą te drugie – raz posadzone, przy odrobinie zainteresowania będą zdobić ogród i służyć nam przez wiele lat. Wiele z nich można uprawiać w doniczkach w domu lub na balkonie. Rośliny jednoroczne bardziej sprawdzą się w zielniku domowym, ale można je zasadzić również na ogrodowych grządkach. Większość ziół nie jest wymagającymi roślinami, wystarczy im wygodne miejsce, nieco ziemi i wilgoci oraz minimum pielęgnacji. Dzięki uprawie ziół zapewniamy sobie zapas przypraw kuchennych oraz niezbędne wyposażenie domowej apteczki.
Zioła wieloletnie – właściwości, zastosowanie i wymagania
Do najpopularniejszych, wieloletnich ziół zaliczają się między innymi:
- estragon – ma wysokie łodygi z drobnymi, podłużnymi listkami o intensywnym aromacie, jest idealnym dodatkiem do mięs, ryb i dań kuchni francuskiej, można go zasadzić w ogródku lub w doniczce w domu, liście można bez problemu suszyć i przechowywać, skutecznie zwalcza brak apetytu i ma działanie przeciwzapalne i antybakteryjne;
- lawenda – rozrasta się w duże krzewy i kwitnie na fioletowo oraz przepięknie pachnie, jest kojarzona z prowansalskimi krajobrazami, lubi słoneczne miejsca i ma niewielkie wymagania glebowe, kwitnie w lipcu oraz sierpniu i jest wrażliwa na niskie temperatury – podczas mrozów należy ją okrywać, jej dodatkową zaletą jest skuteczne odstraszanie komarów i moli, wysuszone kwiaty można zastosować także do inhalacji, idealnie sprawdzi się jako ozdoba balkonu i tarasu lub przydomowego ogródka;
- lubczyk – ma spore, zielone liście podobne do liści selera i intensywny zapach, jest aromatycznym dodatkiem do rosołu, można go suszyć lub mrozić, szybko i mocno się rozrasta, nawet całkowicie ścięty odrośnie na wiosnę, uważany jest również za afrodyzjak;
- macierzanka – ma drobne listki i kwiaty najczęściej w odcieniach bieli, różu lub fioletu – w zależności od odmiany, mocno się rozrasta i podobnie jak lawenda lubi słoneczne miejsca i piaszczyste podłoże, pięknie będzie się prezentować na balkonie i tarasie lub w skalnym ogródku, ma działanie wykrztuśne, przeciwzapalne i odkażające, może być też bardzo pożyteczna, posadzona przy ogródku warzywnym – jej intensywny zapach odstrasza mszyce i ślimaki;
- melisa cytrynowa – jej liście z wyglądu przypominają nieco miętę, ale różni się zapachem, ma lekko cytrynowy aromat, nadaje się do suszenia, napar z melisy ma działanie uspokajające i nasenne oraz obniżą ciśnienie krwi i reguluje pracę wątroby, a roślina posadzona w ogrodzie będzie skutecznie odstraszać komary;
- mięta pieprzowa – najpopularniejszy rodzaj mięty, ale ta roślina występuje też w kilkudziesięciu innych odmianach, różniących się głównie barwą i kształtem liści oraz zapachem (jednymi z ciekawszych są np. truskawkowa, cytrynowa, ananasowa, czy imbirowa), szybko i mocno się rozrasta, nie wymaga żadnej pielęgnacji poza regularnym podlewaniem, urośnie zarówno w ogródku jak i w doniczce, jest idealnym dodatkiem do deserów i drinków, a ususzona może być wykorzystywana jako herbata, polecana głównie przy niestrawności i innych dolegliwościach układu pokarmowego;
- nagietek – to roślina o bujnych, soczyście zielonych liściach i intensywnie żółtych lub pomarańczowych kwiatach, które przyjemnie pachną i można je suszyć, napar z kwiatów nagietka działa przeciwgrzybiczo, przyspiesza gojenie ran i jest pomocny w leczeniu stanów zapalnych błon śluzowych i gardła, roślina kwitnie od czerwca do września i wysiewa się sama, pięknie się prezentuje w ogrodzie oraz na tarasie lub balkonie;
- oregano – to długie łodygi z drobnymi listkami o intensywnym zapachu, jest jednym z podstawowych składników popularnych mieszanek ziół prowansalskich, które są podstawą wielu dań kuchni włoskiej, pomaga walczyć z objawami niestrawności i wzdęciami, można je zasadzić w ogródku lub doniczce, a liście suszyć i przechowywać;
- rozmaryn – gałązki z listkami przypominającymi igły o intensywnym zapachu, polecany do dań rybnych i wielu mięs, wzmacnia odporność i poprawia trawienie oraz ma działanie antybakteryjne i przeciwzapalne;
- rumianek – znany najbardziej jako polny kwiat, równie dobrze może zdobić domowy ogród, jego drobne białe kwiaty z żółtym środkiem są podobne do stokrotek, ma intensywny zapach, a suszone kwiaty są świetnym dodatkiem do herbat, napar z kwiatów rumianku ma działanie przeciwzapalne i antybakteryjne oraz rozkurczające i przyspiesza gojenie ran;
- szałwia lekarska – to roślina kwitnąca, wykorzystuje się jej liście i kwiaty, które można suszyć, występuje w kilku odmianach i najczęściej kwitnie na fioletowo, ma ciemnozielone, gęste liście, jest wykorzystywana do leczenia stanów zapalnych i niestrawności;
- tymianek – to cienkie gałązki z drobnymi, zielonymi listkami o przyjemnym zapachu, niezastąpiony w przygotowywaniu wielu dań mięsnych i warzywnych, można go suszyć, jest przydatny w leczeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a dodany do potraw przyspiesza trawienie i minimalizuje ryzyko wystąpienia niestrawności;
Zioła jednoroczne – zastosowanie i wymagania
- bazylia – to znana i lubiana roślina doniczkowa, najlepiej sprawdza się hodowana w domu, ale poradzi sobie również w ogrodzie – bardzo nie lubią jej komary, ma delikatne, zielone liście o intensywnym smaku i zapachu, jest idealnym dodatkiem do sałatek i koktajli, działa rozkurczowo i poprawia trawienie, a dodatkowo posiada właściwości uspokajające i antydepresyjne, jej liście działają również odświeżająco i odkażająco;
- cząber – pachnie jak tymianek z dodatkiem cytryny i podobnie wygląda – posiada drobne listki na długiej łodydze, można go wykorzystywać w wielu daniach – nadaje im wyrazistego, pikantnego smaku, jest odpowiedni do suszenia, doskonale wspomaga układ odpornościowy i trawienny;
- kolendra – jedni ją kochają, inni nienawidzą, często bywa porównywana do pietruszki i stosowana jako jej alternatywa – wygląda podobnie, ale ma dużo bardziej intensywny smak, dodana do potraw poprawia apetyt i trawienie, a jej nasiona mogą pomóc obniżyć cholesterol, poziom cukru we krwi i ciśnienie;
- kminek – z wyglądu jego liście i kwiaty przypominają koper, podobnie do kopru też rośnie – jest wysoki i rozłożysty, w kuchni wykorzystywane są głównie nasiona jego kwiatów, ma intensywny smak, a dodany do potraw wspomaga trawienie i zapobiega wzdęciom;
- majeranek – to aromatyczna przyprawa, niezbędna w wielu polskich daniach, ma drobne listki na delikatnych łodygach, można go hodować w doniczce lub ogródku, a liście suszyć i przechowywać, działa rozgrzewająco i rozkurczowo oraz przeciwzapalnie i przeciwbólowo;
- szczypiorek – to jedna z wiosennych nowalijek, dzięki swojemu smakowi i aromatowi jest niezbędny jako dodatek w kuchni, może rosnąć w ogródku lub w doniczce, występuje w bardzo wielu odmianach.
Pomysły na stworzenie domowego zielnika
Pomysłów i inspiracji na uprawę ziół w domu jest mnóstwo. Te najprostsze to zasadzenie wybranych, ulubionych ziół w doniczkach i postawienie ich w zasięgu ręki w kuchni. Doniczki z ziołami możemy postawić na kuchennym parapecie, na blacie, jeśli jest na nim wystarczająco dużo miejsca, ale możemy też skorzystać z bardziej oryginalnych i praktycznych pomysłów.
Wiszący zielnik
Doniczki z ziołami będą się pięknie prezentować w wiszących kwietnikach – powieszone pojedynczo lub grupami na różnych wysokościach, podobnie jak wieszane są kwiaty. Takie kwietniki można zawiesić np. na karniszu lub nad wyspą kuchenną i wybrać odpowiednio pasujące do aranżacji wnętrza. Konstrukcja będzie świetnym uzupełnieniem wystroju, a zieleń roślin ożywi wnętrze kuchni. Jeśli wynajmujemy dom lub mieszkanie i nie chcemy, lub nie możemy zamontować kwietnika na stałe, dobrym pomysłem będą haczyki z możliwością zamocowania na drzwiach lub drzwiczkach mebli.
Półka lub stojak na zioła
Półki, na których będzie można ustawić doniczki z ziołami mogą mieć naprawdę różne formy. Może to być długa, wąską półeczka umieszczona na ścianie lub pod meblami, która pomieści spora ilość małych doniczek, lub pojedyncze półki, na których postawimy osobno każdą z doniczek. Ciekawą opcją są też półki w formie schodków, lub tablic z otworami – podobnych do tych, na których ustawia się słoiczki z przyprawami. Istnieją też materiałowe półki z kieszeniami, podobne do tych na obuwie, do których wkłada się doniczki. Alternatywą dla półki jest stojak – np. taki obrotowy, który pomieści doniczki z ziołami i można będzie go postawić na blacie lub na wyspie kuchennej.
Skrzynka na zioła
Praktycznym rozwiązaniem, jeśli chcemy hodować nasze zioła w domu, jest skrzynka na zioła – pomieści wiele doniczek i można ją ustawić w każdym miejscu, w zależności od potrzeby. Może to być drewniana skrzyneczka, ale równie dobrze sprawdzi się większy, metalowy lub ceramiczny pojemnik, do którego zmieści się kilka doniczek z najczęściej używanymi ziołami. Równie ciekawie będzie się prezentowała duża donica kaskadowa postawiona np. na posadzce, która zmieści kilka mniejszych doniczek.
Mini szklarnia z ziołami
Posiadacze większych przestrzeni mogą wykorzystać do uprawy ziół mini szklarnię. Najczęściej jest to pojemnik z przezroczystą pokrywą, wykonaną z plastiku lub szkła, który umożliwia posadzenie ziół i uprawianie ich w warunkach szklarniowych, czyli z odpowiednią wilgotnością powietrza, chronionych przez nagłymi zmianami temperatury. Zioła sadzi się w niej bezpośrednio do pojemnika wypełnionego ziemią lub ustawia w nim mniejsze doniczki. Niestety wysokie rośliny wymagają już szklarni o sporych rozmiarach, która zajmie dużo miejsca.
Hydroponiczna uprawa ziół
Alternatywą dla klasycznych doniczek i idealnym rozwiązaniem dla zapominalskich są doniczki do uprawy hydroponicznej – służą do uprawy roślin bez ziemi, a zamiast podlewania wystarczy napełniać pojemnik z wodą, z którego korzenie ziół same będą pobierały potrzebną ilość wody. Takie doniczki dostępne są w wielu rozmiarach – z miejscem na jedną lub kilka roślin.
Ogród wertykalny z ziołami
Większość ziół nadaje się do uprawy w ogrodzie wertykalnym równie dobrze, jak inne rośliny. Taki ogród to specjalna, pionowa konstrukcja wieszana na ścianie, która umożliwia posadzenie wielu roślin w jednym miejscu. Najlepiej sprawdzą się tutaj te rozłożyste, pnące lub wiszące zioła. Najczęściej taki ogród posiada podłączony system nawadniania, który każdej roślinie zapewnia odpowiedni poziom wilgotności. To nie tylko wygodne rozwiązanie ale sposób na bardzo oryginalny ogród i jednocześnie ozdobę w domu.
O czym trzeba pamiętać tworząc zielnik w ogrodzie?
Dla posiadaczy niewielkich balkonów lub tarasów, chcących posiadać chociaż namiastkę ogródka, jedynym wyjściem są niewielkie doniczki wieszane na balustradzie lub ustawione w kącie. Posiadacze ogrodu lub większego tarasu, mają dużo większe pole manewru, jeśli chodzi o uprawę roślin, w tym także ziół. Bez względu na to jakie zioła będą uprawiane, czy jednoroczne czy wieloletnie, można je zasadzić w dowolnym miejscu w ziemi lub dużej skrzyni czy donicy. Jest też kilka sposobów na to, by zielnik na zewnątrz stanowił również ozdobę.
Drabinka na zioła
Chcąc oszczędzić miejsce w ogródku, możemy zasadzić zioła w donicach w formie drabinki – taka konstrukcja, w zależności od rozmiarów, bez problemu pomieści kilka, a nawet kilkanaście rodzajów roślin i przy okazji będzie dekoracją. Może to być drabinka pojedyncza, oparta o ścianę, lub taka dwustronna ustawiona w dowolnym miejscu.
Warzywnik pionowy
Warzywnik to kolejna możliwość uprawy ziół z ogromną oszczędnością miejsca – konstrukcja przypomina ściankę lub parawan, z odpowiednio wyprofilowanymi miejscami na ziemię lub doniczki z roślinami. Bez problemu pomieści najpotrzebniejsze zioła, przede wszystkim te, które nie rozrastają się zbytnio. Taką zielona ścianka najlepiej będzie się prezentowała na balkonie lub tarasie, ewentualnie na skraju ogrodu. To też dobre rozwiązanie dla osób, które mają spory ogród, ale nie planują w nim ogródka warzywnego, ani niczego poza trawnikiem.
Stojak z palet
Oryginalnym i przede wszystkim ekologicznym sposobem na stworzenie niewielkiego ogródka z ziołami jest wykorzystanie drewnianych palet. To tańsza alternatywa dla pionowego warzywnika. Jedna drewniana paleta ustawiona pionowo, daje możliwość umieszczenia w niej wielu doniczek. Można ją przyciąć do pasującego nam rozmiaru i niewielkim kosztem nadać odpowiedni wygląd, malując zwykłą farbą do drewna lub bejcą. Podobne efekt osiągniemy, używając drewnianych skrzynek – ustawione bokiem jedna na drugiej, stworzą miejsce na ustawienie pojedynczych doniczek.
Ogród zimowy
Ogrody zimowe i oranżerie to osobne budynki lub po prostu zabudowane balkony. Ogród w takim miejscu jest odpowiednikiem domowej szklarni. Można go zastąpić oczywiście szklarnią ogrodową. Jest to miejsce pod szkłem lub folią (coraz częściej wykorzystuje się też poliwęglan), przeznaczone do uprawy ziół i roślin. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązaniu dłużej będziemy się cieszyć się świeżymi roślinami. Można kupić gotową szklarnię lub w prosty sposób stworzyć ją samemu w ogrodzie, na balkonie lub na tarasie.
W jaki sposób pielęgnować zioła?
Część ziół nie wymaga zbyt wiele naszej uwagi, niektóre jednak potrzebują regularnego podlewania i zapewnienia odpowiednich warunków, aby mogły rosnąć. Niektóre z nich wymagają dodatkowych zabiegów.
Pielęgnacja ziół w doniczkach
Rośliny doniczkowe to najczęściej te jednoroczne, które są zużywane na bieżąco i nie zdążą odczuć zaniedbania, Mimo wszystko, aby jak najdłużej mogły nam służyć, wymagają regularnego podlewania, a systematycznie przycinane będą pięknie się rozrastać. Ziemia w doniczkach nie może być zbyt sucha, ani zbyt mokra – nadmiar wilgoci nie służy roślinom. Najlepiej korzystać z ziół ucinając cale gałązki, a nie pojedyncze liski – wtedy nie będą usychać, a w miejscu obcięcia po jakimś czasie pojawią się nowe listki. Zioła, tak jak większość roślin zielonych, wymagają dostępu do światła, bez niego będą tracić kolor i usychać. Doniczki z delikatnymi ziołami jednorocznymi (np. bazylia, kolendra, szczypiorek) ustawione na balkonie, najlepiej przenieść przed nadejściem zimy do środka.
Pielęgnacja ziół w ogrodzie
Rośliny zasadzone na zewnątrz, w donicach lub bezpośrednio w ziemi, również wymagają odrobiny uwagi. Nadmiar słońca i brak wody spowodują ich usychanie. Najlepszym miejscem na uprawę większości ziół są jasne stanowiska, ale nie wystawione bezpośrednio na działanie promieni słonecznych. Hodując zioła w ogrodzie, również pamiętajmy aby od czasu do czasu dostarczyć im wody, zwłaszcza w letnich miesiącach. Część ziół ogrodowych, bez problemu poradzi sobie w zimie (np. lubczyk, tymianek lub mięta), ale niektóre powinny zostać okryte, aby nie pokonał ich mróz i śnieg (między innymi lawenda, oraz wszystkie zioła jednoroczne).